Dünyanın mavi “qatı”...

Bakı:

21°C

83%

2m/s

Əlaqə

AZ RU EN

Ana səhifə / Dünya / Dünyanın mavi “qatı”...

Dünyanın mavi “qatı”...

06.06.2025 [08:27]

Okeanlar: su hövzəsi, oksigen qaynağı

Dünyanın 3/4-nü təşkil edən su hövzələrinin ən böyük “təmsilçisi olan” okeanlar həm də nəfəs aldığımız oksigenin əsas “istehsalçısıdır”. Okean yağışı və quraqlığı tənzimləyən qlobal iqlim nəzarətçisidir - bu böyük su hövzələri karbon dövranını və beləliklə də, yerdəki istiliyi tarazlıqda saxlayır. Dünyada cəmi 4 okean var: Sakit okean, Atlantik okeanı, Hind okeanı və Şimal Buzlu okeanı. Dünya okeanında su qatının orta dərinliyi 3700 metrdir. Ən dərin nöqtə Marian çökəkliyində yerləşir.

Adətən Yerin ikinci adını “mavi planet” adlandırırlar. Əslində, bu ad təsadüfən yaranmayıb. Belə ki, ilk kosmonavtlar Yeri kosmosdan görəndə, planetimiz onların qarşısına məhz mavi rəngdə çıxmışdı. Planetimizin nə üçün yaşıl deyil, mavi görünməyinə gəlincə, buna səbəb Yer səthinin böyük hissəsinin dünya okeanının mavi suları ilə əhatə edilməsidir.

Sakit, “yunan mifi”, “Şərq yolu”...

Əsas dörd okeanın ən böyüyü olan Sakit okean öz adını Magellanın rəhbərlik etdiyi dəniz səyyahları onu keçən zaman inanılmaz dərəcədə sakit olduğu səbəbindən alıb. Sakit okeanın digər adı - Böyük okeandır. O, həqiqətən də nəhəngdir - Dünya okeanı sularının 1/2 hissəsi onun payına düşür, Sakit okean Yer səthinin 2/3 hissəsini tutur.

Atlantik okeanı isə böyüklüyünə görə Sakit okeandan sonra ikinci yerdə gəlir. Onun adının mənşəyi dünya alimləri arasında hələ də mübahisə obyektidir. Versiyalardan birinə görə, Atlantik okeanının adı yunan mifologiyasının nümayəndəsi titan Atlantın şərəfinə qoyulub. İkinci versiyanın tərəfdarları isə iddia edirlər ki, o öz adına görə Afrikada yerləşən Atlas dağlarına borcludur. Ən “gənc” - üçüncü versiyaya görə, Atlantik okeanı itən sirli Atlantida materikinin şərəfinə belə adlandırılıb.

Çox sayda nadir flora və fauna növlərinin yaşadığı Hind okeanı böyüklüyünə görə üçüncü yerdə qərarlaşıb. Tədqiqatçıların fikrincə, burada dəniz səyahətləri təxminən 6 min il bundan öncə başlayıb. Hind okeanının ilk dəniz səyyahları olan ərəblər buranın ilk xəritəsini də cızıblar. Onu sonradan Vasko da Qama, Ceyms Kuk da tədqiq edib.

Ən kiçik, ən soyuq və Dünya okeanının bütün hissələrindən ən az tədqiq olunan Şimal buzlu okeanı Arktikada yerləşir. Okean yalnız XVI əsrdən - dəniz səyyahları zəngin şərq ölkələrinə qısa yol tapmaq istədikləri vaxtdan tədqiq olunur. Onun orta dərinliyi 1225 metr, maksimal dərinliyi isə 5527 metrdir.

2000-ci ildə alimlər Dünya okeanının beşinci hissəsinin də mövcud olduğunu isbat etməyə müvəffəq olublar. O, Cənub okeanı adlanır və Şimal buzlu okeanından başqa bütün okeanların Antarktida sahillərini yuyan cənub hissələrini özündə birləşdirir. Cənub okeanı üçün dəyişkən hava şəraiti, güclü küləklər, siklonlar xarakterikdir.

Okeanlar günü...

Yeni araşdırmalar göstərir ki, milyardlarla il əvvəl dünya okeanları bugünkü mavi rəngdə deyil, yaşıl rəngdə olub. Bu kəşf təkcə planetimizin keçmişi haqqında deyil, həm də kainatda yadplanetli həyat axtarışları üçün yeni perspektivlər təqdim edə bilər.

Okeanlarımızın tarixini və keçirdiyi rəng dəyişikliyini başa düşmək təkcə Yer haqqında yeni biliklər vermir, həm də başqa planetlərdə həyat axtarışına yeni istiqamət verə bilər. İndiyə qədər alimlər bütün planetlərdə oksigeni əsas bioloji göstərici kimi qəbul edirdilər. Lakin yeni araşdırma göstərir ki, yaşıl okeanlar da erkən həyat formalarının mövcudluğunun göstəricisi ola bilər. Yeri gəlmişkən, 8 iyun Ümumdünya Okeanlar Günüdür. Okeanoloqlar bu günü 1992-ci ildə BMT-nin Rio-de-Janeyroda keçirilən “Ətraf mühit və inkişaf” konfransında elan ediblər.

Yeganə BAYRAMOVA

Paylaş:

Baxılıb: 108 dəfə