Pandemiyadan sonra ilk dəfə...

Bakı:

16°C

88%

1m/s

Əlaqə

AZ RU EN

Ana səhifə / İqtisadiyyat / Pandemiyadan sonra ilk dəfə...

Pandemiyadan sonra ilk dəfə...

20.09.2024 [09:07]

ABŞ hökuməti uçot dərəcəsini aşağı salmaqla qlobal bazarda ajiotaja səbəb olub

ABŞ-ın Mərkəzi bankı funksiyasını yerinə yetirən Federal Ehtiyatlar Sistemi (FED) 4 ildə ilk dəfə baza uçot dərəcəsini azaldıb. Uçot dərəcəsi 0,5 faiz azaldılaraq, 5,25-5,5 faiz dərəcəsindən 4,75-5 faiz dərəcəsinə endirilib. FED 2020-ci ildən sonra 4 ildə ilk dəfə aşağı faiz qərarını verməklə təkcə Amerikada deyil, qlobal maliyyə-bank sistemində böyük ajiotaj yaradan hadisəyə səbəb olub. Xatrladaq ki, uçor dərəcəsinin azalması ilə bağlı qərar 2020-ci ildə COVID-19 pandemiyasının yaratdığı iqtisadi çətinliklərə adekvat olaraq verilmişdi. FED həmin ilin mart ayında COVİD-19-un iqtisadi təsirləri ilə bağlı artan narahatlıqlar səbəbindən faiz dərəcələrini iki dəfə azaltmışdı. İnflyasiya ilə mübarizə strategiyası çərçivəsində faiz dərəcələri 1997-ci ildən sonra ən yüksək səviyyəyə qaldırılmışdı. FED pul siyasətini tənzimləmək vaxtının çatdığını bəyan edərək qarşıdakı dövrdə aşağı uçot siyasəti yürüdüləcəyini bəyan edib, 2024-cü ilin sonunda yenidən dəyişiklik istisna olunmur. Hətta 2025-ci ilin sonuna kimi faiz dəhlizinin mərhələlərlə 3,4 faizə qədər endiriləcəyi bildirilir.

FED-in aşağı uçot siyasətinin səbəbi nədir?

Hazırda qlobal bazar iştirakçılarını, maliyyə və ticarət treyderlərini maraqlandıran ən mühüm mövzu və sual budur ki, ABŞ-da son 4 ildə nə dəyişdi ki, FED bu addımı atmağa məcbur oldu. Hərçənd Ehtiyat Sisteminin analitikləri bu suala müəyyən qədər aydınlıq gətitriblər, FED sədri Cerom Pauel sentyabrın 18-də tarixi iclasından sonra verdiyi mesajlarla situasiyanı izah etməyə çalışıb. Cənab Pauelin fikirlərindən belə anlaşılır ki, faizlərini 0,50 faiz diapazonunda endirməsi iqtisadiyyatda geriləmənin nəticəsidir və vəziyyətin getdikcə narahatedici olması Mərkəzi bank sisteminin maliyyə sabitliyi ilə bağlı qayğılarını artırır. Reallıq budur ki, Bayden hökumətinin ilin əvvəlindən vəd etdiyi proqnozlar özünü doğrultmayıb və artım proqnozu süni xarakter daşıyır, iqtisadiyyat isə real rəqəmlərə söykənir, dövlətin iqtisadi strategiyası və planları real göstəricilər üzərinə qurulur, xüsusən də Mərkəzi bank institut maliyyə sabitliyinin dayanıqlılığını faktiki iqtisadi vəziyyətin təhlilinə əsasən nizamlayır. Reallıqda isə ABŞ-ın iqtisadi artım göstəriciləri zəifləyir, ölkədə iqtisadi və biznes fəallığı aşağı düşür, əmək bazarı zəifləyir. 2024-cü il iyul ayında 2,1 faiz proqnozlaşdırılan iqtisadi artım təxminən 1,9 faizə endirilib. İlin sonuna qədər bu rəqəmin daha da enəcəyi istisna edilmir. Hökumətin makroiqtisadi inkişaf proqnozlarında 2025-ci il üçün iqitisadi artımın bir neçə ay əvvəl 3 faiz ehtimal olunacağı açıqlansa da, proqnozun özünü doğrultmayacağı və inkişaf indeksinin 2 faiz səviyyəsində saxlanılmasına qərar verilib. Sözügedən rəqəmin özünü doğruldacağı da hələ şübhə doğurur. Bu məşğulluq göstəricilərində də dəyişikliklərə səbəb olub, hökumət işsizlik üzrə proqnozu 2024-cü ildə fərz edilən 4 faizdən 4,4 faizə, 2025-ci il üçün gözlənilən 4,2 faizdən 4,5 faizə yüksəldib.

Doğrudur, ölkədə inflyasiyanın azalması istisna deyil, ancaq inflyasiyanın aşağı düşməsində ölkədəki əmək məhsuldarlığının, pul bazasının azalması, biznesin və ticarətin həcmlərinin azalması da öz təsirlərini göstərməkdədir. Mərkəzi bank komandası əmək bazarındakı soyumanı sabitləşdirmək və aşağı faiz dərəcəsi qərarları ilə gələn ilin ortalarına qədər əmək məhsuldarlığının bərpasına nail olunacağını düşünür. Çünki əmək bazarının pisləşməsi digər riskləri artıra bilər, xüsusilə də alıcılıq və istehlak dövriyyəsinin azalması iqtisadi yığımların kəskin aşağı düşməsinə gətirib çıxarması ehtimalı böyükdür.

Qlobal bazar necə reaksiya verir?

FED-in faizlərini azaltmasına dair qərarından sonra qlobal bazarda ajiotaj özünü dərhal göstərib. Sentyabrın 19-da dünya birjalarında maliyyə və investisiya alətlərinin, əsas əmtəə və qiymətli metalların qiymətlərində dəyişikliklər baş verməyə başlayıb. Dollar ucuzlaşması, qızılın isə bahalaşması ilk gündəcə hiss olunub, qızılın bir unsiyası 2600 dollara qədər tarixi maksimumu yeniləyib. Nyu-Yorkun “COMEX” əmtəə birjasında qızılın qiyməti ilə yanaşı, alıcılıq qabiliyyəti və tələblər də yüksəlib. ABŞ-ım investisiya bazarlarında və birjalarında ənənəvi sindrom həmişə özünü göstərib, FED faiz dərəcələrini artırdıqda qızılın qiyməti ucuzlaşır, faiz stavkasını aşağı saldıqda isə bahalaşır.

Baş verənlər qızıla həm investisiya kimi qlobal marağın artmasına, həm də bu sənaye sahəsinin investorlar üçün daha cəlbedici olmasına da stimullar yaradacaq. Qızıla investisiya aləti kimi beynəlxalq investorların marağı daha da artacaq və pul və səhmlərlə nisbətdə bu qiymətli metalın maliyyə-investisiya bazarlarında üstünlüyü bir qədər də önə çıxacaq. Qlobal səhmdarlar pul və blokçeynlər, qiymətli kağız və səhmlərdən daha çox qızıla investisiya qoymağı daha məqsədəuyğun sayacaq, eləcə də dünyanın iri şirkətləri, suveren fondları öz yığımlarını dollar və avro ilə nisbətdə qızıl portfelinə yerləşdirməyi faydalı hesab edəcəklər.

Dünyanın səhm və qiymətli kağızlar bazarının şəksiz lideri olan ABŞ-ın monetar alətlərdə etdiyi dəyişikliklərin bütün dünya maliyyə sisteminə təsir edəcəyi şübhəsizdir. FED-in bütün qərarları birja indekslərində azalma və ya artımları alovlandırır.

Müxtəlif birjalarda indekslərin də bahalaşması müşayiət olunub, aşağı faiz kursu kriptovalyuta sektorunun üzünü güldürməkdədir. ABŞ-nin səhm fyuçerslərinin kəskin artımı ilə yanaşı, “Bitcoin”un dəyəri sentyabrda ən maksimum səviyyəyə yüksələrək 62 min dolları da ötüb. Bu, cəmi bir gündə 4 faiz artım deməkdir. ABŞ-da 500 ən iri şirkətin səhmlərini birjalarda tənzimləyən “S&P 500” indeksi də əhəmiyyətli dərəcədə yüksəlib.

FED-in qərarında siyasi motivlər gizlənib

Ancaq ABŞ-ın maliyyə sistemində, eləcə də qlobal bazarlarda təsiredici rol oynayan aşağı faiz siyasətinin davamlı olacağı qeyri-müəyyən olaraq qalacaq. Çünki ABŞ-ın mövcud faiz qərarında geosiyasi amillərin də təsiri az rol oynamır. Qlobal miqyasda baş verən mürəkkəb geoiqtisadi proseslər və müxtəlif siyasi hadisələr, xüsusən də bu ölkədə prezident seçkiləri ərəfəsində hakimiyyətin iqtisadi itkilərini sığortalamaq, qarşıdakı dövrdə iqtisadi artımlarla cəmiyyətin inamını bərpa etmək və yaxşı iqtisadi gözləntilər əsasında seçkilərdə xüsusi statusa malik iri maliyyə holdinqlərində güvən yaratmaq və s. amillər hazırkı qərarın arxasında siyasi məqsədləri istisna etmir. Qeyd edək ki, bir müddət əvvəl beynəlxalq reytinq agentliyi “Fitch Ratings” ABŞ hökumətinin 2024-cü ilin ikinci yarısında uçot dərəcələrini endirəcəyinə dair xəbərlər yaymışdı və bunun arxasında payız aylarında ölkədə prezident seçkiləri ilə bağlı siyasi mübarizənin artmasının dayanmasını istisna etməmişdi. Agentliyin vurğuladığı kimi daxili siyasətdə gərginliklərin davam etməsi hökuməti aşağı faiz dəhlizinə fokuslanmağa məcbur edir, yəni Mərkəzi Bankın iqtisadi qərarlarında siyasilik də az rol oynamır.

Əgər faiz dərəcəsindəki korrektələrin 3-cü rübün yekununda ABŞ-ın maliyyə sistemində əhəmiyyətli dəyişiklik yaratması mümkün olmasa sözsüz ki, bu cür siyasi addımların hakimiyyətin siyasətini təşviq edən komanda üçün heç bir faydası olmayacaq. Bu baxımdan hakimiyyət dəyişikliyi və yeni iqtisadi komandanın FED-in aşağı faiz siyasətini yürütmək niyyətini dəstəkləyəcəyi də şübhə doğurur. Bir sözlə, yaxın aylarda bu ölkədə baş verən siyasi dəyişikliklərdən sonra iqtisadi sektorlara və qlobala bazarlardakı vəziyyət də tam müəyyənləşəcək.

ELBRUS

Paylaş:

Baxılıb: 136 dəfə