Qarabağın Çin səddi - Əsgəran qalası necə tikildi?

AZ RU EN

Ana səhifə / Maraqlı / Qarabağın Çin səddi - Əsgəran qalası necə tikildi?

Qarabağın Çin səddi - Əsgəran qalası necə tikildi?

08.11.2023 [15:48]

M.BAYRAMLI

Bugünkü virtual səyahətimiz Əsgəran qəsəbəsinə, daha dəqiq desək, Əsgəran qalasına olacaq. Budur qəsəbədə üçrəngli bayrağımız qürurla dalğalanır. Uzaqdan qalanı da aydın görə bilirik. Əbəs yerə, ona Qarabağın "Böyük Çin səddi" deməyiblər axı. Azərbaycan memarlığının parlaq nümunəsinə baxdıqca bu sualı verməyə bilmirsən. Görəsən Əsgəran qalası necə tikilib?

Gəlin, tarixi birlikdə vərəqləyək... Qalanın adı Əsgəran qəsəbəsi ilə bağlıdır. Əski və Aran toponimindən ibarət olub, Qədim Aran mənalarını daşıyır. El arasında “Əsgəran qalası” adı ilə tanınan bu sədd XVIII əsrdə Qarabağ xanlığının şərq sərhədində tikilib. Ona görə Qarabağın şərq qapısı da hesab edilib.

Qalanın salınması Qarabağ xanlığının yüksəliş dövrü ilə əlaqəli olub. Əsgəran qalası yadellilərin, daha dəqiq desək, Şirvan, Şəki və Dağıstan vilayətlərinin əhalisinin hücumlarından qorunmaq və müdafiə məqsədilə tikilib. Pənahəli hücumlardan ehtiyat etdiyi üçün oğlu İbrahimxəlil xana vəsiyyət etmişdi ki, əgər fürsət tapmasam, sən bu iki Əsgəran dağının arasında iki qala tikdir ki, düşmən gələn zaman piyada qoşunlarımız bu qalalarda olsunlar.

İnşanın əsası Mehrəli xan Qarabağlı tərəfindən qoyulur. Şuşanın 24, Xocalının 5 və Ağdam şəhərinin 12 km cənubunda Qarqarçayın sağ və sol sahillərində dağ döşündə tikilir. Daha dözümlü və müdafiə sisteminin güclü olması üçün Mehrəli xan Qalanın tikintisində iştirak edən memarları (heyf ki, adları heç bir arxivdə yoxdur) Çinə səfərə göndərir. Qarabağ xanının hədiyyələrini imperator Tsyanlunun naiblərinə çatdıran memarlar onlardan Qalanın esksinizi çəkə bilmələri üçün imkan yaradılmasını xahiş edirlər. Daha sonra Qarabağa qayıdan memarlar eskizi Mehrəli xana təqdim edirlər. Onun razılığını aldıqdan sonra Əsgəran qalasının tikintisinə başlayırlar. Nəhayət, Əsgəran qalası Böyük Çin Səddinin üslübunda tikilməyə başlayır. İbrahim xan tərəfindən isə davam etdirilərək başa çatdırılır.

Əsgəran qalasının sol sahil relyefinin ən uca yerində tikilmiş düzbucaqlı hissəsi iç qalaya bənzəyir. İç qaladan ayrılan iki divar sahilə endikcə bir-birindən aralanır. Onları aşağıda sahil xəttinə parallel uzanan qala divarı birləşdirir. Şuşaya-xanlığın mərkəzinə açılan darvaza bu səddədir.

Qalanın sağ sahili isə divarlardan ibarətdir. Bütün bürclər ikimərtəbəli olub, bir-biriləri ilə ikimərtəbəli qala dəhlizləri ilə birləşdirilib. Dağ keçidindən müdafiə olunan kənar şərq bürc xüsusi formalı otaqlar kompleksindən ibarətdir. Qalanın sol sahil hissəsi (qərb) isə bir müdafiə həlqəsində birləşən düzbucaqlı trapesiya şəkilli istehkamlardan ibarətdir. Burada relyef nəzərə alınmaqla inşa olunmuş qala divarları altı bürclə möhkəmləndirilib. Qarqar çayından başlayaraq dağa doğru uzanan qala divarları qala həyətini əmələ gətirib. Yuxarı qala həyətinin hər küncündə bir bürc yerləşməklə demək olar ki, kvardrat formalı qapalı istehkamdır. Bu həyətdən aşağı həyəti ayıran köndələn divarda daxili, üstü tağlı darvazalar vardır. Aşağı həyət şərq tərəfdən açılır. Hər iki divar yalnız çaya çatır. İstehkamın sol sahildəki altı bürcün hər biri mərkəzində kiçik aşınma olan tağtavanla iki mərtəbəyə ayrılır. Üçüncü mərtəbə yalnız mazğallara qədər mühafizə olunub. Hündürlüyü 9 metr, qalınlığı 2 metrdən ibarət qala divarları üz hissəsi yaxşı işlənmiş çay daşlarından tikilib. Horizontal sıralı döşəmə daşlar tikintini daha da canlandırıb.

Əfsuslar olsun ki, 1992-ci ildə Xocalı şəhəri Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğal olunduqdan sonra qala dağıntılara məruz qalıb. Ermənistan Əsgəran qalasını özününküləşdirmək məqsədilə tarixi abidənin görkəminə ciddi zərər vurub.

Nəhayət, bu il sentyabrın 19-20-də Azərbaycan Ordusunun Qarabağda həyata keçirdiyi lokal xarakterli antiterror tədbirlərindən sonra Əsgəran qalası separatçılardan azad edilib. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev oktyabrın 15-də Əsgəran qalasında olub və əraziyə baxış keçirib.

Paylaş:

Baxılıb: 615 dəfə