İsveç üçün “xəyal qırıqlığı”...

Ana səhifə / Xarici siyasət / İsveç üçün “xəyal qırıqlığı”...

İsveç üçün “xəyal qırıqlığı”...

01.06.2023 [11:12]

Sammit öncəsi Stokholm həyəcan içindədir

Rəcəb Tayyib Ərdoğanın prezident seçilməsi ilə proses qaldığı yerdən davam edəcək

Martın sonunda Finlandiyanın Şimali Atlantika Alyansına üzvlüyünün təsdiq edilməsi ilə ötən ilin yayında əsası qoyulan “Madrid prosesi” yarımçıq dayanmışdı. Finlandiya ilə paralel olaraq üzvlüklə bağlı müraciət edən İsveçin istəyinə “hə” deyilmədi. Qeyd edək ki, İsveç və Finlandiya 2022-ci ilin mayında Şimali Atlantika Alyansına qoşulmaq üçün müraciət etmişdi, lakin Türkiyə onlardan PKK-nı terrorçu elan etmələrini və 2016-cı ildə dövlət çevrilişinə cəhddə iştirakda ittiham olunanların ekstradisiyasını tələb edərək giriş prosesini əngəlləmişdi. Ötən ilin iyunun 28-də NATO-nun Madrid sammiti çərçivəsində Türkiyə, İsveç və Finlandiya arasında üçtərəfli Memorandum imzalanmışdı. Rəsmi Ankara iki Skandinaviya ölkəsinin Şimali Atlantika Alyansına daxil olması üçün irəli sürdüyü tələblərin yerinə yetirilməsinə nail olmuşdu - imzalanan Memaranduma əsasən rəsmi Ankaranın tələblərinə qarşı Skandinaviya ölkələri PKK və onun uzantıları ilə mübarizədə Türkiyə ilə tam əməkdaşlığa, terrorun bütün forma və təzahürləri ilə mübarizədə Türkiyə ilə həmrəylik nümayiş etdirilməsinə, PYD/YPG və FETÖ-yə dəstək verməmək öhdəliyinə razılaşmışdı. Bununla yanaşı, müdafiə sənayesi sahəsində embarqo məhdudiyyətlərinin qoyulmaması, əməkdaşlığın artırılması, terrorla mübarizə və müdafiə sənayesi üzrə İsveç və Finlandiyanın milli qanunvericiliyinə və təcrübələrinə düzəlişlər etmək öhdəliyi, terrorizm və mütəşəkkil cinayətkarlıqla mübarizə sahəsində kəşfiyyat məlumatlarının mübadiləsi üzrə strukturlaşdırılmış əməkdaşlıq mexanizminin yaradılması və terrorçu cinayətkarların ekstradisiyasına dair konkret addımların atılması və ikitərəfli müqavilə tənzimləmələrinin aparılması ilə bağlı razılaşma sənəddə öz əksini tapmışdı. İsveç və Finlandiya PKK, onun qolları və cəbhə təşkilatlarının pul toplama və işə götürmə fəaliyyətlərinin qadağan edilməsi, onların araşdırılması, Türkiyəyə qarşı terror təbliğatının qarşısının alınması, hər iki ölkənin Aİ təhlükəsizlik mexanizmlərində, o cümlədən PESKO (Aİ Daimi Strukturlaşdırılmış Əməkdaşlıq Prosesi) ən geniş iştirakının dəstəklənməsi ilə bağlı da öhdəlik götürmüşdü.

İsveç riayət etmədi...

Amma ötən müddət ərzində İsveç bu öhdəlikləri yerinə yetirmədi. Türkiyənin rəsmi Stohkolmdan tələb etdiyi terrorçuların təslim edilməməsi isə İsveçin NATO yolunu bağladı. Bu ilin martın 31-də isə Türkiyə Böyük Millət Məclisinin Baş Assambleyası Finlandiyanın NATO-ya qəbulu ilə bağlı Protokolun təsdiq edilməsi təklifini müzakirə edib. Deputatların səsverməsinə çıxarılan təklif qəbul olunub. Bununla da Finlandiyanın NATO-ya üzv olması üçün Parlamentdə atılan addım tamamlanıb. Vurğulayaq ki, Finlandiya Türkiyədən əvvəl NATO-ya üzv olan 29 ölkənin təsdiqini almışdı. Türkiyənin də razılığı ilə onun üzvlük prosesi tamamlandı.

Ümid Vilnüs Zirvəsinə idi...

İsveçin ötən iki ay ərzində prosesi sükutla izləməsi isə Türkiyədə keçirilən prezident seçkiləri ilə bağlı idi. Hələ seçki dövründə İsveç mətbuatı, o cümlədən dövlət rəsmiləri prosesin məhz Prezident Ərdoğanın iradəsi ilə bloklandığını bildirmişdilər - onlar Türkiyədə baş tutacaq seçkilərin fərqli nəticələrə yol açacağını, beləliklə də, öz iddialarını həyata keçirəcəklərini düşünürdülər. Hətta İsveçin müdafiə naziri Pol Yonson bir müddət əvvəl NATO-ya daxil olacaqları ilə bağlı qətiyyətli danışmışdı. O, iyul ayında keçirilməsi nəzərdə tutulan NATO-nun Vilnüs Zirvəsində üzvlük məsələsinin həllini tapacağına ümid etdiyini bildirmişdi. P.Yonson ölkəsinin NATO üzvlüyü ilə bağlı istəyinə 29 ölkənin razılıq verdiyini, iki dövlətin - Türkiyə və Macarıstanın buna qarşı çıxdığını qeyd etmişdi: “Türkiyə ilə Macarıstanın qərarlarına hörmətlə yanaşırıq. İyul ayında NATO liderlərinin zirvə görüşündə üzvlüklə bağlı müraciətimizə müsbət cavab veriləcəyini düşünürük. Vilnüs Zirvəsinə qədər NATO-ya daxil ola bilsək, bunun Alyans üçün də yaxşı nəticələr verəcəyini düşünürük. Çünki Vilnüs toplantısı dönüş anı ola bilər”, - deyə İsveç müdafiə naziri əlavə etmişdi.

Amma prosesin inkişafı onu göstərir ki, İsveçin üzvlük tələbi bu dəfə də ertələnə bilər - Rəcəb Tayyib Ərdoğanın yenidən prezident seçilməsi prosesin qaldığı yerdən davam edəcəyini göstərir.

İsveç kimə “arxayın” idi?

İsveçin bu kimi ümidlərə düşməsi isə əbəs deyildi. Seçkidə iştirak edən digər tərəfin, CHP lideri Kamal Kılıçdaroğlunun terror təşkilatları ilə dialoq aparması haqda Türkiyə mətbuatında mühüm informasiyalar verilmişdi. Eləcə də bölücü terror təşkilatı PKK açıq şəkildə Kılıçdaroğlunu dəstəklədiyini bəyan etmişdi. Hətta terror təşkilatının Avropa qanadı bununla bağlı məlum bəyanatlar da vermişdi. Güman etmək olar ki, İsveçin seçkidən əvvəl iyul sammitinə ümid bağlamasının arxasında da məhz bu amil dayanırmış.

Türkiyə sözündə qətidir...

Rəsmi Ankaranın mövqeyi isə dəyişməzdir. Ankara razılıq qarşılığında Stokholmdan Türkiyəyə qarşı terror fəaliyyətində təqsirləndirilən şəxslərin, həmçinin 2016-cı ildə hərbi çevriliş cəhdində iştirak edən şəxslərin ekstradisiyasını tələb edir. Rəsmi Ankaranın fikrincə, İsveç Şimali Atlantika Alyansına üzvlük üçün Türkiyə ilə imzaladığı memorandum çərçivəsində inandırıcı addım atmayıb. Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan da dəfələrlə bildirib ki, İsveç tələblərimizi yerinə yetirməsə, NATO-ya üzvlüyünü ratifikasiya etməyəcəyik.

Beləliklə, Vilnüs Sammiti öncəsi İsveçin NATO arzularının gerçəkləşmə ehtimalı çox aşağıdır. Bu isə Avropa qitəsində yeni siyasi reallıqların yaranmasının, bəzi güclərin öz maraqlarına uyğun şəkildə hərbi konfiqurasiya formalaşdırmasının qarşısını alır...

P.İSMAYILOV

Paylaş:

Baxılıb: 315 dəfə