KTMT-nin Qazaxıstanda daxili proseslərə müdaxilə etmək hüququ varmı?

Bakı:

17°C

77%

9m/s

Əlaqə

AZ RU EN

Ana səhifə / Gündəm / KTMT-nin Qazaxıstanda daxili proseslərə müdaxilə etmək hüququ varmı?

KTMT-nin Qazaxıstanda daxili proseslərə müdaxilə etmək hüququ varmı?

06.01.2022 [18:59]

Təşkilatın nizamnaməsi buna imkan verirmi?

Xəbər verildiyi kimi, Qazaxıstan Prezidenti Kasım-Jomart Tokayevin müraciəti ilə əlaqədar Kollektiv Təhlükəsizlik Şurası Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsinin 4-cü maddəsinə uyğun olaraq KTMT-nin sülhməramlı qüvvələrinin məhdud müddətə Qazaxıstana göndərilməsi barədə qərar qəbul edilib. Artıq KTMT-nin sülhməramlı qüvvələri bu ölkəyə göndərilib. KTMT-nin sülhməramlı qüvvələrinin tərkibinə Rusiya, Belarus, Qırğızıstan, Tacikistan və Ermənistan silahlı qüvvələrinin bölmələri daxildir. Xarici KİV-in məlumatına əsasən, Qazaxıstana yeridilmiş KTMT qüvvələrinin say tərkibi isə bu cürdür: Rusiya - 3000, Belarus – 500, Tacikistan – 200, Ermənistan isə 70 hərbçi. Qırğızıstan rəhbərliyinin Qazaxıstana hərbçi göndərməkdən imtina etdiyi bildirilib.

Qərarda “Qazaxıstan Respublikasının milli təhlükəsizliyinə və suverenliyinə yaranmış təhlükəni nəzərə alaraq, bu ölkədə vəziyyəti sabitləşdirmək və normallaşdırmaq üçün” ifadələri yer alsa da, məsələ siyasi ekspertlər və beynəlxalq hüquq mütəxəssisləri tərəfindən ciddi müzakirə, hətta mübahisə predmetinə çevrilib. Sual olunur ki, KTMT-nın hərbi qüvvələrindən ölkədaxili etirazlara qarşı istifadə oluna bilərmi... Digər tərəfdən, məsələ təşkilatın nizamnaməsində necə təsbit olunub və ya indiyə qədər belə bir təcrübə olubmu?

Sülhməramlı qüvvələrin əsas vəzifəsi nədir?

Rusiya Federasiya Şurasının vitse-spikeri Konstantin Kosaçev deyib ki, KTMT-nın Qazaxıstandakı sülhməramlı əməliyyatı həm müqaviləyə qoşulan ölkələrin daxili qanunvericiliyi, həm də beynəlxalq hüquq baxımından qanunidir. Bununla yanaşı, təşkilatın baş Katibliyinin məlumatına əsasən, KTMT-nin sülhməramlı qüvvələrinin əsas vəzifəsi vacib dövlət və hərbi obyektlərin mühafizəsi, Qazaxıstan Respublikasının asayiş keşikçilərinə vəziyyətin stabilləşməsi və hadisələrin hüquqi müstəviyə qayıtmasında yardım etmək olacaq.

İndiyə qədər belə bir təcrübə olubmu?

Bu açıqlamalara baxmayaraq, yenə də medianın diqqəti KTMT-nin nizamnaməsinin belə bir addımı atmağa imkan verib-verməməsi məsələsinə yönəlib. Çünki ekspertlər bildirirlər ki, Qazaxıstanda baş verən hadisələr təşkilat üzvü olan ölkələrin təhlükəsizliyinə aid olan kollektiv milli və regional məsələ deyil, ölkənin daxili işidir. Doğrudur, bu ölkənin prezidenti rəsmi surətdə KTMT-ni proseslərə müdaxilə etməyə çağırıb. Amma qurumun nizamnamasində təhlükəsizlik və suverenliyin təmin olunmasından bəhs olunsa da, Qazaxıstan məsələsində hansısa xarici müdaxilə və ya sərhədlərin mühafizəsi müzakirə mövzusu deyil. Ona görə də operativ müdaxiləyə hüquqi əsas olub-olmaması məsələsi mübahisəlidir və açıq qalır. Bununla yanaşı, indiyə qədər təşkilatın fəaliyyətində belə bir təcrübə qeydə alınmayıb.

4-cü maddədə nə əks olunub?

Bəs KTMT-nin nizamnaməsinin 4-cü maddəsində konkret olaraq nə deyilir? Həmin maddədə qeyd olunur ki, əgər üzv dövlətlərdən hər hansı biri təcavüzə (təhlükəsizlik, sabitlik, ərazi bütövlüyü və suverenliyi təhdid edən silahlı hücuma) məruz qalarsa, bu, iştirakçı dövlətlər tərəfindən bu müqavilənin iştirakçısı olan bütün dövlətlərə qarşı təcavüz kimi qiymətləndiriləcək: “İştirakçı dövlətlərdən hər hansı birinə qarşı təcavüz törədildikdə həmin dövlətin xahişi ilə digər iştirakçı dövlətlər dərhal ona hərbi yardım da daxil olmaqla, zəruri yardımı göstərəcək”. Analitiklərin qənaətinə əsasən, Qazaxıstandakı hadisələrdə hər hansı bir “xarici təcavüz, işğal, silahlı hücum, ərazi bütövlüyünü və suverenliyi təhdid edən” hal olmasa da, sabitliyi pozacaq hal olduğu üçün belə qərara gəlinib. Ekspertlərin qənaətinə əsasən, “sabitliyi pozacaq hal” məqamını isə “xarici təcavüz, işğal, silahlı hücum, ərazi bütövlüyünü və suverenliyi təhdid edən” kateqoriyası ilə tam eyniləşdirmək olmaz. Digər tərəfdən, konkret olaraq KTMT Nizamnaməsində təşkilatın hərbi qüvvələrinin ölkədaxili etirazların qarşısını almaq üçün istifadə oluna bilinəcəyinə dair məsələ əksini tapmayıb.

Nurlan QƏLƏNDƏRLİ