Qazaxıstan razılaşmır

Ana səhifə / Analitik / Qazaxıstan razılaşmır

Qazaxıstan razılaşmır

27.05.2022 [10:35]

Rusiya müttəfiqinə doğru addım atacaq, yoxsa...

Taleh AĞAVERDİYEV

Ukraynada müharibə başlayandan enerji qiymətləri və Rusiyanın neft və qaz tədarükünün mümkün dayandırılması mövzusu birinci yerdə idisə, son həftələrdə karbohidrogen məsələsi arxa plana keçib və taxıl mövzusu aktuallaşıb.

Ukraynada 3 aydır davam edən müharibə həyati əhəmiyyətli buğda qıtlığı yaradıb və Qərb dünyanı təhdid edən qlobal ərzaq böhranı ilə bağlı həyəcan təbili çalır. Məsələ burasındadır ki, Rusiya və Ukrayna dünya bazarına ən çox buğda ixrac edən ölkələrdir. Dünya buğda ixracının 30%-i bu iki ölkənin payına düşür. Rusiya və Ukrayna taxılla yanaşı qarğıdalı ixracının 20%-ni və günəbaxan yağının 80%-ni təmin edir. Müharibə nəticəsində Ukraynada 20 milyon tondan çox taxıl bloklandı. Rusiyanın özü də müharibə başlayandan ixracı xeyli azaldıb. Mayın birinci yarısında Hindistan taxıl ixracını qadağan etmək qərarına gəldikdən sonra taxıl bazarında vəziyyət daha da pisləşdi, Avropa bazarında buğdanın qiyməti mütləq rekordu (tonu üçün 438,25 avro) qırdı.

Hazırda qiymətlər nisbətən aşağı düşsə də, çox yüksək olaraq qalır.

Mövcud vəziyyət ona gətirib çıxarıb ki, BMT-nin aş katibi Antonio Quterreş Rusiya və Belarusdan olan kalium gübrələrinə qarşı sanksiyaların yumşaldılmasını təklif edib. Bunun müqabilində o, Moskvadan Ukraynadan dəniz limanları vasitəsilə taxıl ixrac etmək imkanını açmasını istəyir. Öz növbəsində Rusiya XİN-i bildirib ki, dünya bazarlarına taxıl tədarükü (o cümlədən Ukraynadan) məsələsini həll etmək üçün Rusiya ixracına qarşı bütün sanksiyaları ləğv etmək lazımdır. Xarici KİV-lərin qənaətinə görə, hətta Hindistanın qəfil qərarı Rusiyanın təsiri altında (iki ölkə sıx əməkdaşlıq edir) qəbul edilib, çünki qadağa tətbiq edilməzdən bir neçə gün əvvəl Hindistan 10 milyon ton buğda ixrac etməyi planlaşdırdığını açıqlamışdı.

Rusiya 2022-ci ildə rekord buğda məhsulu gözləyir. Mütəxəssislərin fikrincə, buna görə də Rusiya taxıl ixracına nəzarəti əlinə keçirməyə çalışır. Bununla belə, Rusiyanın taxıl ixracı üzərində total nəzarəti əldə etmək istəyi KTMT üzrə müttəfiqi, taxıl ixracatçıların TOP-10-a daxil olan Qazaxıstanla mübahisələrə səbəb olub. “Kommersant” xəbər verir ki, Avrasiya İqtisadi Komissiyasının (AİK) mayın 20-də keçirilən iclasında Rusiya nümayəndələri təkid ediblər ki, Avrasiya İqtisadi İttifaqın (Aİİ) bütün üzvləri üçüncü ölkələrə taxıl ixracına kvota və rüsumlar tətbiq etsinlər. Rusiyanın Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi məhdudiyyətlərdən yan keçərək, Rusiya taxılının Aİİ vasitəsilə təkrar ixracının qarşısını almaq üçün bu tədbiri zəruri hesab edir. Qazaxıstan isə buna qarşı çıxır, çünki xaricə tədarükün inkişaf etdirilməsində maraqlıdır.

Xatırladaq ki, mart ayında Qazaxıstanın Sibirdən buğda alışının artması fonunda Rusiya iyunun 30-dək Aİİ ölkələrinə taxıl ixracına qadağa qoyub. Bu, Qazaxıstanda narazılıq yaradıb: Qazaxıstan tərəfi ixracın məhdudlaşdırılmasının Aİİ haqqında sazişə zidd olduğu fikrini bildirib. Bu tədbir Qazaxıstanda buğda qiymətlərinin qalxmasına səbəb oldu, ölkənin un dəyirmanları kəskin taxıl qıtlığı ilə üzləşdi. Buna cavab olaraq, aprelin ortalarında ölkə buğda və unun ixracına 2 aylıq kvota tətbiq edib.

AİK iclasında Rusiya tərəfi Qazaxıstanda arpa və qarğıdalı ixracı üçün kvota və ixrac rüsumları olmadığına görə tədbirlərin qeyri-kafi olduğunu vurğulayıb. Aİİ üzvləri 2021-ci ilin avqustunda buğda, arpa, qarğıdalı, günəbaxan və bir sıra digər məhsulların ixracını məhdudlaşdırmaq üçün vahid yanaşma tətbiq etməyi planlaşdırırdılar. Amma ideya həyata keçmədi. Bu gün Belarus buğdanın ixracına tam qadağa tətbiq edib. Ermənistan və Qırğızıstan rüsumlar və kvotalarla bağlı qərarlar hazırlayır. Qazaxıstan isə yerli kənd təsərrüfatı istehsalçılarının beynəlxalq öhdəlikləri yerinə yetirməsinə mane ola biləcəyini əsas gətirərək rüsumlara qarşı çıxır.

Qazaxıstanın Rusiyanın tələblərini yerinə yetirməkdən imtina etməsi Aİİ-yə taxıl ixracına qoyulan müvəqqəti qadağanın uzadılmasına səbəb ola bilər. Qazaxıstanda bu məsələ ilə bağlı iki fikir var. Bəzi ekspertlər deyirlər ki, yeni mövsümdə qazax fermerləri daxili bazarın ərzaq buğdasına olan tələbatını tam ödəyəcək. Qeyd olunur ki, Rusiya taxılının idxalı ümumiyyətlə daxili həcminin olmaması ilə deyil, qiymətin aşağı olması ilə bağlıdır. Digərləri isə əksinə, Qazaxıstanın iyul ayından Rusiya taxılına ehtiyac olacağını deyirlər, çünki ölkədə yazlıq buğda becərilir və onun yığımı yalnız avqust ayında başlayır.

Maraqlıdır ki, bu görüşdən bir neçə gün sonra müxtəlif KİV-lər Qazaxıstanın Rusiyaya qarşı sanksiyalara qoşulması barədə məlumatlar yayıblar. Qazaxıstanın Maliyyə Bazarının Tənzimlənməsi və İnkişafı Agentliyinin rəhbəri Mədinə Abılkasımovaya istinadən xəbər verilib ki, Rusiya banklarının Qazaxıstandakı törəmə banklarının hesablarında sanksiyalara əsasən 22 milyon dollara yaxın vəsait bloklanıb. Səhəri gün agentlik bu məlumatı təkzib edib. Bununla belə, güman etmək olar ki, bu informasiya Rusiyanı ixrac qadağasının uzadılmasına qarşı xəbərdar etmək üçün bir növ eyham idi. Üstəlik, təkzibə baxmayaraq, Rusiya banklarının aktivlərinin nəzarət altında olduğu qeyd edilib.

Qazaxıstanın mövqeyi başa düşüləndir. Dövlət üçün milli maraq həmişə birinci yerdə olmalıdır. Bu tələblər üzündən ölkənin dövlət büdcəsinə xeyli ziyan dəyə bilər. Bununla belə, Qazaxıstanın taxıl iqtisadiyyatı Rusiyadan çox asılıdır. Birincisi, Aİİ-yə üzvlük və yaxın coğrafi yerləşmə səbəbindən ucuz rus taxılının idxalı Qazaxıstanda daxili qiymətlərin stablizatoru rolunu oynayır. İkincisi, Qazaxıstan taxılının əsas ixrac marşrutu Qazaxıstanı Ukrayna, Belarus və Avropa İttifaqı ilə birləşdirən Rusiyadan keçən mövcud dəmir yolu xətlərindən keçir. Rusiya müttəfiqinə doğru addım atacaq, yoxsa təzyiq alətlərindən istifadə edəcək? Bunu zaman göstərəcək.

Paylaş:

Baxılıb: 624 dəfə